ಸುಗತ ಶ್ರೀನಿವಾಸ ರಾಜು

ದಿನಂಪ್ರತಿ ಸುದ್ದಿವಾಹಿನಿಗಳನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾ ರಾಜಕಾರಣ ಎಂಬುದು ಮಾತಿನ ಸಂತೆ, ಅಲ್ಲಿ ಮೌನಕ್ಕೆ ಬೆಲೆಯಿಲ್ಲ ಎಂದೆನಿಸಿದರೆ ಅದು ಅಸಹಜವೇನಲ್ಲ. ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಬದುಕಿನಲ್ಲಿರುವವರಿಗೆ ಮಾತು ಬರದಿದ್ದರೆ, ಅವರು ಮಾತಿನ ಮಲ್ಲರಾಗಿರದಿದ್ದರೆ ನಾಲಾಯಕ್ಕು ಎಂಬ ಅಭಿಪ್ರಾಯ ನಮ್ಮ ಹೊಸ ತಲೆಮಾರಿನವರಲ್ಲಿ ಬೇರೂರುತ್ತಿದ್ದರೆ ಆಶ್ಚರ್ಯಪಡಬೇಕಿಲ್ಲ. ಮಾತು ಮುಖ್ಯವೋ, ಕ್ರಿಯೆ ಮುಖ್ಯವೋ ಎಂಬಂತಹ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು ಇಂದಿನ ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿ ಅಸಂಬದ್ಧವಾಗಿ ಕಾಣಲೂಬಹುದು.

ದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ಹೊಸದಾಗಿ ಅಧಿಕಾರ ಹಿಡಿದಿರುವ ಆಮ್ ಆದ್ಮಿ ಪಕ್ಷಕ್ಕೆ ಅದರ ವಾಚಾಳಿತನವೇ ಮುಳುವಾಗುವ ಸೂಚನೆಗಳು ಕಾಣುತ್ತಿವೆ. ಕಳೆದ ಒಂದು ವಾರದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಿದರೆ, ಆ ಪಕ್ಷದ ವಾಚಾಳಿ ನಾಯಕರು ಹೊಸ ತರ್ಕದ ಮೂಲಕ, ಅವಿವೇಕದ ಹುರುಪಿನ ಮೂಲಕ, ತಮ್ಮೆಲ್ಲ ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ಸರಿ ಎಂದು ಪ್ರತಿಕ್ಷಣ ವಾದಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಬಯಲಲ್ಲಿ ಸರಕಾರ ನಡೆಸಲು ಹೊರಟಿರುವ ಅವರು, ಚಿಂತನೆಯಲ್ಲಿ, ಆತ್ಮಾವಲೋಕನದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿರುವ ಒಂದು ಗಳಿಗೆಯೂ ನಮಗೆ ಈವರೆಗೂ ಬಿತ್ತರವಾಗಿಲ್ಲ. ‘ಬಿತ್ತರ’ ಎಂಬ ಪದ ಇಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯ. ಏಕೆಂದರೆ, ಅವರು, ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಸುದ್ದಿವಾಹಿನಿಗಳ ಕ್ಯಾಮೆರಾಗಳ ಮುಂದೆ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣದ ಚುಟುಕು ಚಟಾಕಿ, ವ್ಯಂಗ್ಯ ಮತ್ತು ಚಾಟಿ ಏಟುಗಳ ಮೂಲಕವೇ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಇದೆಲ್ಲ ತಮ್ಮನ್ನು ಎಲ್ಲಿಗೆ ಕೊಂಡೊಯ್ಯಬಹುದು, ಯಾವ ಹಳ್ಳಕ್ಕೆ ಇಳಿಸಬಹುದು ಎಂಬ ದೂರಾಲೋಚನೆ ಅವರಿಗೆ ಇದ್ದಂತಿಲ್ಲ. ಕ್ಷಣಿಕ ಸುಖ, ಅಬ್ಬರದ ಪ್ರಚಾರದ ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ‘ದೂರಾಲೋಚನೆ’ ಎಂಬ ಮಾತೂ ಬಹುಶಃ ಅಸಂಬದ್ಧ.
ಕಾಕತಾಳೀಯವೆಂದರೆ, ತಮ್ಮ ಪ್ರೀತಿ, ಪ್ರಣಯ, ಹಗರಣ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಸುದ್ದಿವಾಹಿನಿಗಳ ಮುಂದೆ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಎಡೆಬಿಡದೆ ಮಾತನಾಡಿದ ಸುನಂದಾ ಪುಷ್ಕರ್ ಈಗ ಕಾಯಂ ಮೌನಕ್ಕೆ ಜಾರಿದ್ದಾರೆ. ಮಾತು ತಮ್ಮನ್ನು ಸಾವಿನ ಸುಳಿಗೆ ಎಳೆಯುತ್ತಿದೆ ಎಂದು ಬಹುಶಃ ಅವರು ಯೋಚಿಸಿದ್ದಂತಿಲ್ಲ. ಅವರ ಮಾತು, ಅವರ ಮತ್ತು ಅವರ ಪತಿ ಶಶಿ ತರೂರ್ ಅವರ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಏನನ್ನೂ ಖಾಸಗಿಯಾಗಿ ಉಳಿಸಲಿಲ್ಲ. ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಬದುಕಿನಲ್ಲಿರುವವರು ಮಾತಿನ ವರಸೆಗೆ ಬಿದ್ದರೆ, ತಮ್ಮ ಮಾತನ್ನು ತಾವೇ ಮೋಹಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರೆ, ಅದರ ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಅತೀವ ನಂಬಿಕೆ ಇರಿಸಿದರೆ ಅದು ಸೃಷ್ಟಿ ಮಾಡುವ ಗೊಂದಲಗಳು ಒಂದೆರಡಲ್ಲ.

ಆಮ್ ಆದ್ಮಿ ಪಕ್ಷದ ಗುಣಗಾನ ಮಾಡುವುದು ಅಥವಾ ಸುನಂದಾ ಪುಷ್ಕರ್ ಅವರ ಸಾವನ್ನು ವಿಶ್ಲೇಷಿಸುವುದು ನನ್ನ ಇಲ್ಲಿನ ಜರೂರಲ್ಲ. ಮಾತುಗಾರಿಕೆ (Oratory) ಎಂಬುದು ಇದ್ದರೆ ಮಾತ್ರ ನಾವು ದೊಡ್ಡವರೆನಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವೇ ಎಂಬ ಜಿಜ್ಞಾಸೆಯ ಸುತ್ತ ಕೆಲವು ಟಿಪ್ಪಣಿಗಳನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತೇನೆ. ನಮ್ಮ ಪ್ರಧಾನಿ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಘ್ ‘ಮೌನ’ವಾಗಿ ಹತ್ತು ವರ್ಷ ದೇಶ ಅಳಿ ನಿರ್ಗಮಿಸಲು ತಯಾರಾಗುತ್ತಿರುವ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲಿ, ಈ ಜಿಜ್ಞಾಸೆ ನಮಗೆ ಇನ್ನಷ್ಟು ಮುಖ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಇನ್ನು ಮುಂದೆ, ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಬೇಕಾದರೆ ಮಾತಿನ ಚತುರತೆ ಇಲ್ಲದೇ ಹೋದರೆ ಅದು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲವೇ? ಅವರು ಎಷ್ಟೇ ಸಮರ್ಥರಾಗಿದ್ದರೂ, ವಿದ್ಯಾವಂತರಾಗಿದ್ದರೂ, ಮಿತಭಾಷಿಯಾಗಿದ್ದರೆ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಕೊಂಚ ಒರಟುತನವಿದ್ದರೆ ಅಥವಾ ಅವರಲ್ಲಿ ಮಾತಿನ ನಿರರ್ಗಳತೆ ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಅವರು ಪ್ರಧಾನಿ ಆಗಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲವೇ? ಪಿ ವಿ ನರಸಿಂಹರಾವ್, ಎಚ್ ಡಿ ದೇವೇಗೌಡ, ಐ ಕೆ ಗುಜ್ರಾಲ್, ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಘ್, ಲಾಲ್ ಬಹದ್ದೂರ್ ಶಾಸ್ತ್ರಿ ಸೇರಿದಂತೆ, ಈ ನಮ್ಮ ಪ್ರಧಾನಿಗಳು ಮಾತಿಗೆ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ಕೊಟ್ಟವರಲ್ಲ, ಹಾಗೆಂದ ಮಾತ್ರಕ್ಕೆ ಇವರೆಲ್ಲ ಅಸಮರ್ಥರೇ? ಇವರಿಗೆ ತಮ್ಮ ಕೆಲಸ ಗೊತ್ತಿರಲಿಲ್ಲವೇ? ಹಾಗೆ ನೋಡಿದರೆ, ವಾಜಪೇಯಿ, ನೆಹರು, ಇಂದಿರಾ, ರಾಜೀವ್ ಇವರೆಲ್ಲರ ಮಾತಿಗೆ ಅನನ್ಯ ಶೈಲಿ, ಖಚಿತತೆ, ವಿಶ್ವಾಸವಿತ್ತೇ ಹೊರತು ಅವರಾರೂ ವಾಚಾಳಿಗಳಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಈಗ, ಸುದ್ದಿವಾಹಿನಿಗಳ ಸ್ಫೋಟವಾಗಿರುವಾಗ, ನಾಯಕರ ಮಾತಿನ ಬಗೆಗಿನ ನಮ್ಮ ಮಾನದಂಡ ಬದಲಾದಂತಿದೆ. ನಾವು ಹೊಸ ಮಾನದಂಡವನ್ನು ಅಮೆರಿಕದಿಂದ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಅಮದು ಮಾಡಿಕೊಂಡಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಅಮೆರಿಕದಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ ನಾಯಕ ಅರಳು ಹುರಿದಂತೆ ಮಾತನಾಡದಿದ್ದರೆ ಅವನು ಆ ದೇಶದ ಅಧ್ಯಕ್ಷನಾಗಲು ಸಾಧ್ಯವೇ ಇಲ್ಲ ಎಂಬಂತಾಗಿದೆ. ‘Oratory is all, sincerity counts for nothing,’ ಎಂಬ ಮಾತನ್ನು ಒಂದು ದಶಕದ ಹಿಂದೆ ಅಮೆರಿಕದ ಅಧ್ಯಕ್ಷೀಯ ಚುನಾವಣೆಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಕೇಳಿದ ನೆನಪು. ಒಬ್ಬ ನಾಯಕನಿಗೆ ಮಾತು ಮುಖ್ಯ. ಆದರೆ ಅದೊಂದೇ ಸಾಕೇ? ಆ ಮಾತು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ, ನೇರವಾಗಿದ್ದರೆ ಸಾಲದೇ? ಅದು ಸದಾ ಮೋಡಿ ಮಾಡುವಂತಿರಬೇಕೇ? ಹುಚ್ಚೆಬ್ಬಿಸುವಂತಿರಬೇಕೇ? ಅದರಲ್ಲಿ ಹುಸಿ ತರ್ಕ, ತೀಕ್ಷ್ಣತೆ ತುಂಬಿರಬೇಕೇ? ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಮಾತನಾಡುವವರಿಗೆ ಹಲವು ವಿಶೇಷ ಪದಗಳಿವೆ: Demagogue (ಜನಸಾಮಾನ್ಯರ ಪೂರ್ವಗ್ರಹಗಳನ್ನು ಕೆರಳಿಸಿ, ಸ್ವಂತಕ್ಕೆ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಭಾಷಣಕಾರ); Sophist (ಸತ್ಯ, ನ್ಯಾಯ ಎಂಬ ಭ್ರಾಂತಿ ಹುಟ್ಟಿಸುವ ವಾದಗಳನ್ನು ಹೂಡಿ ವಂಚಿಸುವ ತಾರ್ಕಿಕ); Rhetorician (ದೊಡ್ಡ ದೊಡ್ಡ ಪದಗಳನ್ನು ಬಳಸಿ ನಾಟಕೀಯ ಪರಿಣಾಮಕ್ಕಾಗಿ ಪ್ರಯತ್ನಿಸುವ ಭಾಷಣಕಾರ), ಇತ್ಯಾದಿ.
ಶುಕ್ರವಾರ ನಡೆದ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಅಧಿವೇಶನದಲ್ಲಿ ರಾಹುಲ್ ಗಾಂಧಿಯವರ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಹೊಸ ಬೀಸು, ತಡವರಿಸದೆ ಹೊರಬಂದ ಸಿಟ್ಟು, ಹೊಸ ಆವೇಶ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿತು. ಇದು ಬಹಳ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ಅನೇಕರು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟರು. ಹೀಗೆ ಮಾತನಾಡುತ್ತಾ ಹೋದರೆ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ಗೆ ಮುಂಬರುವ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಹತ್ತಾರು ಸೀಟು ಹೆಚ್ಚಾಗಬಹುದು ಎಂದು ವಿಶ್ಲೇಷಕರು ಭವಿಷ್ಯ ನುಡಿದರು. ಇದರ ಅರ್ಥ, ಉಗ್ರ ಪ್ರತಾಪಿ ಪ್ರದರ್ಶನ ಕೊಟ್ಟರೆ ಮಾತ್ರ ಜನರು ಮತ ಹಾಕುತ್ತಾರೆ ಎಂದೇ? ಇಲ್ಲಿ ಕೇಳಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ಮತ್ತೊಂದು ಪ್ರಶ್ನೆ, ರಾಹುಲ್ ತಮ್ಮತನವನ್ನು, ತಮ್ಮ ಸಹಜ ಹಿಂಜರಿಕೆಯನ್ನು ಬದಿಗಿರಿಸಿ ಆವೇಶಭರಿತರಾಗಿ ಮಾತನಾಡಲು ಭಾ.ಜ.ಪ ದ ನರೇಂದ್ರ ಮೋದಿ ಕಾರಣರೇ? ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೂ ನಮ್ಮ ಮಾಧ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆದಿರುವ ಚರ್ಚೆಯಲ್ಲಿ ಮೋದಿ ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ಭಾಷಣಕಾರ, ಅವರ ಕುಹಕ, ವ್ಯಂಗ್ಯ, ಆಂಗಿಕ ಅಭಿನಯ (Body Language), ವೇಷಭೂಷಣ ಎಲ್ಲವೂ ಜನರನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತದೆ. ಅದರೆ, ತಾವು ಧರಿಸಿದ ಕುರ್ತಾದ ತೋಳನ್ನು ಸದಾ ಮೇಲಕ್ಕೆ ಎಳೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ, ತಡವರಿಸುತ್ತಲೇ ಮಾತನಾಡುವ ರಾಹುಲ್ ಬಹಳ ಸಪ್ಪೆ, ಆತನ ತಂಗಿ ಪ್ರಿಯಾಂಕಳಿಗಿರುವ ಸಹಜತೆ ಕೂಡ ಈತನಿಗಿಲ್ಲ ಎಂದು ವಿಶ್ಲೇಷಿಸುತ್ತಾ ಬಂದಿದ್ದೇವೆ. ಈ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗಳಿಗೆ ಅಪವಾದ ಎಂಬಂತೆ ಶುಕ್ರವಾರ ಆತ ಹೆಚ್ಚಿನ ಆತ್ಮವಿಶ್ವಾಸದೊಂದಿಗೆ ಮಾತನಾಡಿದರು ಎಂಬುದು ಸುದ್ದಿಯಾಯಿತು. ಏರುದನಿಯ ಪ್ರದರ್ಶನವೇ ಸರಿ, ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಘರಂತೆ ಕುಂಯ್ಞಿಗುಟ್ಟಿದರೆ ಆಗದು ಎಂಬ ತೀರ್ಮಾನಕ್ಕೆ ರಾಹುಲ್ ಬಂದರೇ? ಇದು ಸರಿ ತೀರ್ಮಾನವೇ ಎಂಬ ಅನುಮಾನವನ್ನು ನಾವು ಇರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಒಳಿತು. ಎಲ್ಲರೂ ಇಂತಹುದೇ ತೀರ್ಮಾನಕ್ಕೆ ಬಂದರೆ ನಮ್ಮ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದಲ್ಲಿ ಏನಾಗಬಹುದೆಂದು ಊಹಿಸಿ. ಮೌನಕ್ಕೆ, ಸಮಾಧಾನದ ಚಿಂತನೆಗೆ ಎಡೆ ಇರದ, ಏರುದನಿಯ, ಮಾತಿನ ಮಲ್ಲರ ಪ್ರಭುತ್ವ ನಮ್ಮದಾಗಬಹುದು. ಆಗ ಕ್ರಿಯೆ ಇಲ್ಲಿ ಎರಡನೇ ದರ್ಜೆ ಪ್ರಜೆಯಾಗುತ್ತದೆ. ಒಬ್ಬ ನಾಯಕನಲ್ಲಿ ನಾವು ಆಪೇಕ್ಷಿಸುವ ಬೇರೆಲ್ಲಾ ಭೂಷಣಗಳು ಮಾತಿನ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯತೆಯ ನಡುವೆ ಬದಿಗೆ ಸರಿಯುತ್ತವೆ. ರಾಹುಲ್ ಮಾತು ಮತ್ತು ಅದರ ವರಸೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ತಲೆಕೆಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಬದಲು, ತಮ್ಮ ಕಾರ್ಯತಂತ್ರ, ಅಭಿವದ್ಧಿ ಯೋಜನೆ, ಅದರ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕ ಅನುಷ್ಠಾನ,

ತಮ್ಮ ಕಾರ್ಯಶೈಲಿ, ಇವುಗಳ ಉತ್ತಮ ಸಂವಹನಕಾರರಾದರೆ ಸಾಕು. ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಮೆಲುದನಿಗಿರುವ ಕಂಪನ ಏರುದನಿಗೆ ಇರುವುದಿಲ್ಲ. ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಸ್ಪಷ್ಟತೆಯಿಂದ ಹೊರಡುವ ಮಾತಿಗೂ, ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಅಂಧಾಭಿಮಾನದಿಂದ ಹೊರಡುವ ಮಾತಿಗೂ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿರುತ್ತದೆ.
ಪ್ರತಿದಿನದ ರಾಜಕಾರಣ, ಗೊಂದಲಗಳ ನಡುವೆ ಮೌನದಿಂದ ಶಕ್ತಿಯನ್ನೂ, ಏಕಾಗ್ರತೆಯನ್ನೂ ಸಂಪಾದಿಸುವ ಗಾಂಧಿ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ನಮ್ಮ ಇಂದಿನ ರಾಜಕಾರಣಿಗಳು ಮರೆತಂತಿದೆ. ಗಾಂಧೀಜಿ ಸತ್ಯಾಗ್ರಹವನ್ನಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಮೌನವನ್ನೂ ಒಂದು ವ್ರತವಾಗಿ, ಒಂದು ಅಸ್ತ್ರವಾಗಿ ಪಾಲಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೋತ್ತರದಲ್ಲಿ ಬಂದ ಅನೇಕ ರಾಜಕಾರಣಿಗಳು ಇದನ್ನು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ರೀತಿ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ರಾಮಕಷ್ಣ ಹೆಗಡೆ ಮೌನವ್ರತವನ್ನು ವಾರಕ್ಕೊಮ್ಮೆ ಆಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಎಸ್ ಎಂ ಕೃಷ್ಣ ಮಿತಭಾಷಿ. ನಮ್ಮ ರಾಜಕಾರಣದಲ್ಲಿ ಮಾತನ್ನು ಅಳೆದು, ತೂಗಿ ಮಾತನಾಡುವ ಸಂಪ್ರದಾಯವೂ ಇದೆ. ಕರುಣಾನಿಧಿ, ವಾಜಪೇಯಿ ತರಹದವರು ಈ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ಒಂದು ಮಾತಿಗೆ ಹಲವು ಅರ್ಥವಿರುತ್ತದೆ, ಮತ್ತು ಮಾತಿನ ನಡುವಿನ ಮೌನ (Pause) ಅರ್ಥಗರ್ಭಿತವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಅವರು ಮಾತನಾಡದೆ ಉಳಿಸಿದ್ದು ಹೆಚ್ಚು ಚರ್ಚೆಯಾಗುತ್ತದೆ. ಭಾವಿಸಿ, ಅನುಭವಿಸಿ ಮಾತನಾಡುವುದಕ್ಕೂ, ಸುಮ್ಮನೆ ಉಗುಳುವುದಕ್ಕೂ ಅಜಗಜಾಂತರ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿದೆ.
ನಮ್ಮ ಶರಣ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲೂ ಯಾವ ಮಾತು ಸರಿ, ಯಾವ ಮಾತು ಒಪ್ಪಿತ, ಮಾತು ಹೇಗಿರಬೇಕು ಎಂಬ ಬಗ್ಗೆ ಸ್ಪಷ್ಟ ಕಲ್ಪನೆ ಇದೆ. ಭಾರತದ ಬೇರೆ ಭಾಷಾ ಪರಂಪರೆಗಳಲ್ಲೂ ಇದು ಪ್ರಚಲಿತವಾಗಿದೆ. ನಾನು ದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ನನ್ನ ಬಿಹಾರಿ ಸ್ನೇಹಿತರಿಂದ ಬಹಳ ಹಿಂದೆ ಕೇಳಿದ ಒಂದು ನಾಣ್ಣುಡಿಯನ್ನು ಇಂದಿಗೂ ಆಸ್ವಾದಿಸುತ್ತಿರುತ್ತೇನೆ: ‘ಮೀಠಾ ಬೋಲ್ ಕಮ್ ತೋಲ್’ (ಸಿಹಿ/ಹೊಗಳಿಕೆಯ ಮಾತಿಗೆ ತೂಕ ಕಡಿಮೆ).

ವಿಜಯ ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಿತ