ಸುಗತ ಶ್ರೀನಿವಾಸರಾಜು

ಕೃಪೆ: ವಿಜಯ ಕರ್ನಾಟಕ

ಕೆಲವು ದಿನಗಳ ಹಿಂದೆ ಹೆಗ್ಗೋಡಿನಲ್ಲಿ ನೂತನವಾಗಿ ಅರಂಭಗೊಂಡ ‘ಶ್ರಮಜೀವಿ ಆಶ್ರಮ’ಕ್ಕೆ ಹೊರಟಿದ್ದೆ. ಗಾಂಧಿಯ ತತ್ವ್ತಾದರ್ಶಗಳನ್ನು, ಜೀವನಶೈಲಿಯನ್ನು ಗ್ರಾಮೀಣ ನೇಕಾರ ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳಿಗೆ ತಿಳಿಸಿ ಹೇಳುವ ಕನಸಿನೊಂದಿಗೆ ಪ್ರಾರಂಭಗೊಂಡಿ ರುವ ಶಾಲೆ ಇದು. ವಾರ್ಧಾದಲ್ಲಿರುವ ‘ಸೇವಾಗ್ರಾಮ’ ಇದಕ್ಕೆ ಮಾದರಿ. ಹೆಗ್ಗೋಡಿಗೆ ಕರೆದೊಯ್ಯುತ್ತಿದ್ದ ಸ್ಲೀಪರ್ ಬಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ, ಅಂಗಾತ ಮಲಗಿ, ಬಸ್ಸಿನ ಛಾವಣಿಯ ಮೇಲೆ ಬಿಡಿಸಿದ್ದ, ಒಂದರೊಳಗೊಂದು ಹೊರಳುವ ಗೆರೆಗಳ ರಂಗೋಲಿಯನ್ನು ದಿಟ್ಟಿಸುತ್ತ ನಾನು ಮರುದಿನ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಬೇಕೆಂದಿದ್ದ ವಿಚಾರಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿಯೇ ತರ್ಕಿಸಲು, ಟಿಪ್ಪಣಿ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಶುರುಮಾಡಿದೆ.
ಈ ದೇಶದ ಪ್ರತಿದಿನದ ಬದುಕಿನಲ್ಲಿ ಗಾಂಧಿ ಎಷ್ಟೊಂದು ಬಾರಿ ಸುಳಿದು ಹೋಗುತ್ತಾರೆ ಎಂಬುದು ನನಗೆ ಮೊದಲು ಅಚ್ಚರಿಯನ್ನುಂಟುಮಾಡಿತು. ಕಳೆದ ಒಂದೆರಡು ವರ್ಷ ಗಳಲ್ಲೇ ನೋಡಿ: ಅಣ್ಣಾ ಹಜಾರೆ ಮತ್ತು ಲೋಕಪಾಲದ ವಿಚಾರಕ್ಕಾಗಿಯೋ; ಮೋದಿ ಮತ್ತು ಗುಜರಾತಿನ ವಿಚಾರಕ್ಕಾಗಿಯೋ; ಹಸಿವು ಮತ್ತು ಆಹಾರ ಭದ್ರತೆಯ ವಿಷಯ ಕ್ಕಾಗಿಯೋ; ಗ್ರಾಮೀಣ ಉದ್ಯೋಗ ಖಾತ್ರಿ ವಿಚಾರಕ್ಕಾಗಿಯೋ; ದಿಲ್ಲಿಯ ಅತ್ಯಾಚಾರದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಅಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಹೋರಾಟದ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿಯೋ, ನಾವು ಒಂದಲ್ಲ ಒಂದು ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿ ಗಾಂಧಿಯನ್ನು ನೆನೆಯುತ್ತಲೇ ಇದ್ದೇವೆ. ಅವರ ತತ್ತ್ವಗಳ ಪ್ರಸ್ತುತತೆಯನ್ನು ಚರ್ಚಿಸುತ್ತಲೇ ಇದ್ದೇವೆ. ಗಾಂಧಿ ಸತ್ತು ದಶಕಗಳು ಕಳೆದರೂ ಅವರ ಮಾತಿಗೆ ಇಂದಿನ ನಮ್ಮ ಮಾತನ್ನು ಒರೆಗೆ ಹಚ್ಚಿ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದೇವೆ. ಗಾಂಧಿಯನ್ನು ವೈಯಕ್ತಿಕವಾಗಿ ದ್ವೇಷಿಸುತ್ತ, ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸುತ್ತಿದ್ದವರಿಗೂ ಕೂಡ ಇಂದು ಗಾಂಧಿಯ ಮುಖವಾಡವನ್ನು ಧರಿಸುವ ಅನಿವಾರ್ಯತೆ ಇದೆ. ಒಂದು ದೇಶದ ಸಮಷ್ಟಿ ಪ್ರಜ್ಞೆಯನ್ನು ಹೊಕ್ಕು, ಆತ್ಮಸಾಕ್ಷಿ ಯಾಗಿ ಕಾಯುವುದು ಎಂದರೆ ಇದೇ ಇರಬೇಕು. ಕೆಲವು ಚಿಂತಕರು, ದಾರ್ಶನಿಕರು, ಬರಹಗಾರರು ನಮ್ಮ ಮೈ-ಮನಗಳ ಸುಳಿಯಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಸೇರಿಕೊಂಡಿರುತ್ತಾರೆ.

ಈ ಹೊತ್ತು ನಮ್ಮ ಪ್ರಜ್ಞೆಯ ಮೇಲ್ಪದರದಲ್ಲಿ ಸುಳಿದಾಡುತ್ತಿರುವ ವಿಚಾರ ಗಲ್ಲುಶಿಕ್ಷೆಯ ಕುರಿತಾದ್ದು. ಗಾಂಧಿಯ ನಾಡಿನಲ್ಲಿ ನಾವು ಗಲ್ಲುಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಹೇಗೆ ಅರ್ಥೈಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು? ಅಹಿಂಸೆ, ಅಸಹಕಾರ ಮತ್ತು ಸತ್ಯಾಗ್ರಹದ ತತ್ತ್ವಗಳ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ, ದ್ವೇಷದ ಮತ್ತು ಪ್ರತೀಕಾರದ ಸಂವಾದವನ್ನು ಅರಿಯುವುದು ಹೇಗೆ? ಗಾಂಧಿ ಇದ್ದಿದ್ದರೆ ಇದಕ್ಕೆ ಹೇಗೆ ಪ್ರತಿಸ್ಪಂದಿಸುತ್ತಿದ್ದರು? ಇಂತಹ ಅನೇಕ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು ನಮಗೆ ಎದುರಾಗದಿರವು. ಗಾಂಧಿಯ ಜೀವಿತಾ ವಧಿ ಯಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸಿದ ಒಂದು ಗಲ್ಲುಶಿಕ್ಷೆಗೆ ಅವರು ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸಿದ ರೀತಿ; ಆ ಚಾರಿತ್ರಿಕ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅವರು ಸಿಕ್ಕಿಹಾಕಿಕೊಂಡ ವಿವಾದದ ಸುಳಿ ಹಾಗೂ ಎದುರಿಸಿದ ಆರೋಪ, ನಮ್ಮ ಅನೇಕ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಭಾಗಶಃ ಉತ್ತರವನ್ನು ಅಥವಾ ಉತ್ತರದ ಸುಳಿವನ್ನು ನೀಡಬಹುದು. ಈ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಗೊಂದಲವಾದರೂ ಅದು ಉತ್ತರ ಕಂಡುಕೊಳ್ಳುವ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ಆಗುವ ಹೈರಾಣ ಅಷ್ಟೆ ಎಂದು ತಿಳಿಯಬೇಕು.
ಅದು 1931 ರ ಫೆಬ್ರವರಿ ತಿಂಗಳು. ದಿಲ್ಲಿಯಲ್ಲಿ ಚಳಿ ಕೊಂಚ ತಗ್ಗಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತ್ತು. ಗಾಂಧಿ ಮತ್ತು ಅಂದಿನ ವೈಸ್‌ರಾಯ್ ಲಾರ್ಡ್ ಇರ್ವಿನ್ ನಡುವೆ ಮಹತ್ವದ ಮಾತುಕತೆ ಏರ್ಪಟ್ಟಿತ್ತು. ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಅಸಹಕಾರ ಚಳವಳಿಯನ್ನು ಅಂತ್ಯಗೊಳಿಸು ವು ದಕ್ಕೆ ಗಾಂಧಿ ಇರ್ವಿನ್ ಮುಂದೆ ಆರು ಷರತ್ತುಗಳನ್ನು ಇರಿಸಿದ್ದರು. ಅವುಗಳ ಪೈಕಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಪೊಲೀಸರ ದೌರ್ಜನ್ಯದ ವಿರುದ್ಧ ತನಿಖೆ; ಉಪ್ಪನ್ನು ತಯಾರಿಸುವ ಹಾಗೂ ವಿದೇಶಿ ಬಟ್ಟೆ ಅಂಗಡಿಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಧರಣಿ ಕೂರುವ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಮತ್ತು 90,000ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ರಾಜಕೀಯ ಬಂದಿಗಳ ಬಿಡುಗಡೆಯ ವಿಚಾರಗಳು ಸೇರಿದ್ದವು. ಗಾಂಧಿ ಇರ್ವಿನ್‌ರನ್ನು ಎಂಟು ಬಾರಿ ಭೇಟಿ ಮಾಡಿ, ಒಟ್ಟು 24 ಗಂಟೆಗಳ ಸಂಧಾನ ನಡೆಸಿದ್ದರು. ಗಾಂಧಿ ಮತ್ತು ಇರ್ವಿನ್‌ರ ಈ ಸಂಧಾನ ಮಾತುಕತೆ ಯುರೋಪಿ ನಾದ್ಯಂತ ಕುತೂಹಲವನ್ನು ಮೂಡಿಸಿತ್ತು. ಈ ಮಾತುಕತೆಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿಯೇ ಅಂದಿನ ಬ್ರಿಟನ್‌ನ ಟೋರಿ ಪಕ್ಷದ ನಾಯಕ ಮತ್ತು ಭಾವಿ ಪ್ರಧಾನಿ ವಿನ್‌ಸ್ಟನ್ ಚರ್ಚಿಲ್ ಗಾಂಧಿಯನ್ನು ‘ಅರೆನಗ್ನ ಫಕೀರ’ ಎಂದು ಹೀಯಾಳಿಸಿದ್ದು.

ಇದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಲಾಹೋರಿನಲ್ಲಿ ಭಗತ್ ಸಿಂಗ್, ಸುಖದೇವ್ ಮತ್ತು ರಾಜಗುರು ಅವರ ಗಲ್ಲುಶಿಕ್ಷೆಯ ಕ್ಷಣಗಣನೆ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿತ್ತು. ಗಾಂಧಿ ಈ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿಗಳ ಗಲ್ಲುಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಮಾಫಿ ಮಾಡುವ ವಿಚಾರವನ್ನು ಇರ್ವಿನ್ ಮುಂದೆ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿದ್ದರೂ ಇರ್ವಿನ್ ಅದನ್ನು ಸಾರಾಸಗಟಾಗಿ ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದ್ದರು. ಆದರೆ, ಗಾಂಧಿಯ ಮೇಲೆ, ಪ್ರಮುಖ ವಾಗಿ ಎಡಪಂಥೀಯ ಚರಿತ್ರೆಗಾರರ ಆರೋಪ ಇರುವುದು ಅವರು ಇರ್ವಿನ್‌ರ ಬಳಿ ಈ ಮಾಫಿ ವಿಚಾರವನ್ನು ಸಾಕಷ್ಟು ಬಲವಾಗಿ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಸಂಧಾನದ ಔಪ ಚಾರಿಕ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಈ ವಿಚಾರವನ್ನು ಇರಿಸಿರಲಿಲ್ಲ ಎಂಬುದು. ಗಾಂಧಿ ಮತ್ತು ಇರ್ವಿನ್‌ರ ನಡುವೆ ಸ್ನೇಹ ಮತ್ತು ಗೌರವಾದರಗಳಿದ್ದವು, ಹಾಗಾಗಿ ಅವರು ಒಮ್ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ಒತ್ತಾಯಿ ಸಿದ್ದರೆ ಆ ಮೂವರು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿಗಳು ಬದುಕುಳಿಯುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂಬುದು ಎಡಪಂಥೀ ಯರ ವಾದ. ಈ ಮಾತನ್ನು ನಾವು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಒಪ್ಪಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಆದರೆ, ಈ ಆರೋಪವನ್ನು ಗಾಂಧಿ ಭೇದಿಸಿದ ರೀತಿ ಮತ್ತು ತಾವು ನಂಬಿದ ಅಹಿಂಸೆಯ ತತ್ತ್ವವನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಕೊಡದೆ ತಂತಿಯ ಮೇಲೆ ನಡೆದ ನಡಿಗೆಯನ್ನು ಗಮನಿಸುವುದು ಮುಖ್ಯ.
1931ರ ಮಾರ್ಚ್ ತಿಂಗಳ 15ರಂದು, ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಮತ್ತು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರಕಾರದ ನಡುವೆ, ಗಾಂಧಿ ಮತ್ತು ಇರ್ವಿನ್‌ರ ಮೂಲಕ ಒಪ್ಪಂದ ಏರ್ಪಟ್ಟ ಮೇಲೆ, ಗಾಂಧಿ ದಿಲ್ಲಿಯಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು 50,000 ಜನರು ಸೇರಿದ್ದ ಒಂದು ಸಭೆಯನ್ನು ಉದ್ದೇಶಿಸಿ ಮಾತನಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಇದ್ದಕ್ಕಿದ್ದ ಹಾಗೆ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ಎಡಪಂಥೀಯ ಕರಪತ್ರವನ್ನು ಎಸೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆ ಕರಪತ್ರವನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡ ಗಾಂಧಿ ಅದರಲ್ಲಿ ಭಗತ್ ಸಿಂಗ್ ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಇರುವುದನ್ನು ಕಂಡು ಹೀಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ (ಇದನ್ನು ಡಿ.ಜಿ. ತೆಂಡುಲ್ಕರ್ ತಮ್ಮ ಎಂಟು ಸಂಪುಟಗಳ ‘ಮಹಾತ್ಮ’ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ವಿಸ್ತೃತವಾಗಿ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸುತ್ತಾರೆ.): ”ಬಹುಶಃ ನೀವುಗಳು ವೈಸ್‌ರಾಯ್ ಜತೆಯಲ್ಲಿ ಸಂಧಾವನ ನಡೆಸಿದ್ದರೆ ನನಗಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ರಿಯಾಯಿತಿ ಯನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದೀರೋ ಏನೋ… ಈ ಸಂಧಾನ ನಾನು ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿ ನಡೆಸುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ಸಿನ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದ್ದೆ… ಈ ಸಂಧಾನದ ಸಂದರ್ಭ ದಲ್ಲಿ ನಾವು ನ್ಯಾಯದ ಎಲ್ಲೆಯನ್ನು ಮೀರುವಂತಿರಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ನಮಗೆ ನಾವೇ ಮಾಡಿಕೊಂಡ ಸತ್ಯ ಮತ್ತು ಅಹಿಂಸೆಯ ಶಪಥವನ್ನು ತೊರೆಯುವಂತಿರಲಿಲ್ಲ.”
ಅದೇ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಮುಂದುವರಿದು ಗಾಂಧಿ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ: ”ನೀವು ಹಿಂಸೆಯ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ನಡೆದವರ ಬಿಡುಗಡೆಯನ್ನು ಪಡೆಯಬೇಕು ಎಂಬ ಪ್ರಸ್ತಾಪವನ್ನು ಇರಿಸಿದ್ದೀರಿ. ನೀವು ಹೀಗೆ ಬಯಸುವುದರಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ತಪ್ಪಿಲ್ಲ. ನಾನು ನಂಬಿರುವ ಅಹಿಂಸೆಯ ತತ್ತ್ವದಡಿಯಲ್ಲಿ ಕಳ್ಳಕಾಕರಿಗೆ, ಡಕಾಯಿತರಿಗೆ ಮತ್ತು ಕೊಲೆಗಡುಕರಿಗೂ ನಾನು ಗಲ್ಲು ಶಿಕ್ಷೆ ವಿಧಿಸಬೇಕು ಎಂದು ಹೇಳುವುದಿಲ್ಲ. ಹಾಗಿರುವಾಗ ನಾನು ಭಗತ್ ಸಿಂಗ್ ತರಹದ ವೀರ ಯೋಧರನ್ನು ಗಲ್ಲಿಗೇರಿಸಬೇಕು, ಕ್ಷಮಿಸಬಾರದು ಎಂದು ಹೇಳುವುದು ಸಾಧ್ಯವೇ?… ನೀವು ಹಿಂಸೆಯ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ನಡೆದರೆ, ಅದರಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಾಸ ವಿರಿಸಿ ದರೆ ಒಬ್ಬ ಭಗತ್ ಸಿಂಗ್‌ನನ್ನು ಉಳಿಸುವುದಿರಲಿ, ನೂರಾರು ಭಗತ್ ಸಿಂಗ್‌ರನ್ನು ಬಲಿಕೊಡಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ,” ಎಂದು ಎಚ್ಚರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅತ್ಯಂತ ಇಕ್ಕಟ್ಟಿನ, ಭಾವನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಉದ್ರೇಕಕಾರಿ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲೂ ವಿಚಲಿತ ಗೊಳ್ಳದೆ ತಣ್ಣಗೆ ತಮ್ಮ ವಾದವನ್ನು ಮಂಡಿಸುತ್ತಾರೆ. ಭಗತ್ ಸಿಂಗ್‌ನ ಹಿಂಸೆಯ ಮಾರ್ಗ ದಲ್ಲಿ ಅವರಿಗೆ ಕಿಂಚಿತ್ತೂ ನಂಬಿಕೆ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ, ಅದೇ ಹಿಂಸೆಯ ಅಸ್ತ್ರವನ್ನು ಆತನ ವಿರುದ್ಧ ಬಳಸಬೇಕು ಎಂದು ಅವರು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ತಾನು ಗಾಂಧಿವಾದಿ ಎಂದು ಹೇಳಿಕೊಂಡು, ಭ್ರಷ್ಟರಿಗೆ ಗಲ್ಲಾಗಬೇಕು ಎಂದು ಹುಯ್ಯಲಿ ಡುವ ಅಣ್ಣಾ ಹಜಾರೆಗೂ, ಗಾಂಧಿಯ ನೈತಿಕ ಔನ್ನತ್ಯಕ್ಕೂ ಇರುವ ಅಂತರವನ್ನು ನಾವು ಅಳೆಯಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುವುದೂ ವ್ಯರ್ಥ.
ದಿಲ್ಲಿಯ ಈ ಸಭೆ ನಡೆದ ನಾಲ್ಕು ದಿನದ ನಂತರ, ಅಂದರೆ 1931ರ ಮಾರ್ಚ್ 19ರಂದು, ಗಾಂಧಿ ಇರ್ವಿನ್ ಅವರನ್ನು ಭೇಟಿ ಮಾಡಿ ಮತ್ತೆ ರಾಜಕೀಯ ಬಂದಿಗಳ ಬಿಡುಗಡೆಯ ವಿಚಾರ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿ, ಭಗತ್ ಸಿಂಗ್ ಗಲ್ಲುಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಕೈಬಿಡಬೇಕು ಎಂದು ಒತ್ತಾಯಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದನ್ನು ಇರ್ವಿನ್ ತಮ್ಮ ನಂತರದ ಭಾಷಣವೊಂದರಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ನೆನೆಯುತ್ತಾರೆ: ”ಗಾಂಧಿಯವರು ಅತ್ಯಂತ ಕಳಕಳಿಯಿಂದ ನನ್ನ ಮುಂದೆ ಇಟ್ಟ ಪ್ರಸ್ತಾಪವನ್ನು ಕೇಳಿ ನನಗೆ ಮಹದಾಶ್ಚರ್ಯವಾಯಿತು. ಅಹಿಂಸೆಯ ಸಂತನೊಬ್ಬ ತನ್ನ ವಿರುದ್ಧ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ನಿಂತ ಹಿಂಸೆಯ ಭಕ್ತನ ಪ್ರಾಣಭಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದುದು ನನಗೆ ಅತ್ಯಂತ ವಿಚಿತ್ರವೆನಿಸಿತು.”
ಗಾಂಧಿ ಮತ್ತು ಇರ್ವಿನ್‌ರ ನಡುವೆ ಭಗತ್ ಸಿಂಗ್‌ನ ವಿಚಾರ ಇಲ್ಲಿಗೇ ನಿಲ್ಲುವುದಿಲ್ಲ. 1931ರ ಮಾರ್ಚ್ 23ನೇ ತಾರೀಖು ಇರ್ವಿನ್‌ಗೆ ಪತ್ರ ಬರೆದು, ”ನೀನೊಬ್ಬ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್. ದಯೆಯ ಪಾಠ ನಿನಗೆ ನನಗಿಂತಲೂ ಚೆನ್ನಾಗಿ ತಿಳಿದಿದೆ,” ಎಂದು ಗಾಂಧಿ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಇರ್ವಿನ್ ಜಗ್ಗುವುದಿಲ್ಲ. ಅಂದೇ ರಾತ್ರಿ ಭಗತ್ ಸಿಂಗ್, ಸುಖದೇವ್ ಮತ್ತು ರಾಜಗುರುವನ್ನು ಲಾಹೋರಿನ ಜೈಲಿನಲ್ಲಿ ಗಲ್ಲಿಗೇರಿಸುತ್ತಾರೆ. ”ಭಾರತ ಮತ್ತು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರಕಾರದ ನಡುವೆ ಈಗ ಭಗತ್ ಸಿಂಗರ ರಕ್ತ ಹರಿಯುತ್ತಿದೆ,” ಎಂದು ಜವಾಹರ್‌ಲಾಲ್ ನೆಹರು ಅತ್ಯಂತ ತೀಕ್ಷ್ಣವಾಗಿ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಗಾಂಧಿ, ಭಗತ್ ಸಿಂಗ್ ವಿಚಾರದಲ್ಲಿ ತಮಗಾದದ್ದು ಹಿನ್ನಡೆ ಎಂದು ಭಾವಿಸದೆ ಅಥವಾ ತಮ್ಮ ವಿಚಾರಧಾರೆಗೆ ಒಗ್ಗದ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ತಾವು ವಕಾಲತ್ತು ವಹಿಸಬಾರದು ಎಂದು ಅಂದುಕೊಳ್ಳದೆ ಕಾಂಗ್ರೆಸಿಗರಿಗೆ ಅಹಿಂಸೆಯ ಧ್ಯೇಯದ ಬಗ್ಗೆ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಜ್ಞಾಪಿಸುತ್ತಾರೆ: ”ನಾವು ಕೋಪಕ್ಕೆ ತುತ್ತಾಗಿ, ಹತಾಶರಾಗಿ, ನಮ್ಮ ನಿಜಮಾರ್ಗವನ್ನು ಮರೆಯಬಾರದು. ಭಗತ್ ಸಿಂಗ್ ಮತ್ತು ಅವರ ಸ್ನೇಹಿತರ ಗಲ್ಲು ಶಿಕ್ಷೆ ಮಾಫಿ ಮಾಡಬೇಕು ಎಂಬುದು ನಮ್ಮ ಮೂಲ ಒಪ್ಪಂದದ ಭಾಗವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ ಸರಕಾರ ಒಪ್ಪಂದವನ್ನು ಮುರಿದಿದೆ ಎಂದು ನಾವು ಆರೋಪಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರಕಾರ ಗೂಂಡಾ ವರ್ತನೆಯನ್ನು ಮೆರೆದಿದೆ ಎಂದಷ್ಟೆ ಹೇಳಬಹುದು. ಸರಕಾರದ ಈ ಘೋರ ತಪ್ಪು ನಮಗೆ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಗಳಿಸಲು ಹೆಚ್ಚಿನ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು, ಸ್ಪೂರ್ತಿಯನ್ನು ನೀಡಿದೆ,” ಎಂದು ತಮ್ಮ ಮಾತು ಮುಗಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಇದಿಷ್ಟು ಗಾಂಧಿ ಬದುಕಿದ್ದಾಗ ಒಂದು ಗಲ್ಲುಶಿಕ್ಷೆಯ ಸುತ್ತ ನಡೆದ ಚರ್ಚೆ. ಗಾಂಧಿಯ ಸಾವಿನ ನಂತರ ನಡೆದ ಗಲ್ಲು ಶಿಕ್ಷೆಯ ಚರ್ಚೆ ಗಾಂಧಿಯ ಹಂತಕ ನಾಥೂರಾಮ್ ಗೋಡ್ಸೆಯ ಕುರಿತಾಗಿತ್ತು. ಗೋಡ್ಸೆಗೆ ಗಲ್ಲು ಶಿಕ್ಷೆ ಗಾಂಧಿಯ ಅಹಿಂಸೆಯ ತತ್ತ್ವಗಳಿಗೆ ವಿರುದ್ಧ ಎಂಬ ಚರ್ಚೆ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವುದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಯುರೋಪಿನಲ್ಲಿ ನಡೆಯಿತು. ಅಹಿಂಸೆಯ ಮಾರ್ಗ ತುಳಿಯುವ ‘ಚರ್ಚಿನ ಸ್ನೇಹಿತರು’ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಿ ಕೊಳ್ಳುವ ‘ಕ್ವೇಕರ್ಸ್’ ಪಂಗಡ, ಗೋಡ್ಸೆಗೆ ಗಾಂಧಿಯ ತತ್ತ್ವದ ದಯೆ ಸಿಗಬೇಕು, ಗಲ್ಲಾಗಬಾರದು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಗಾಂಧಿ ತಮ್ಮ ಹಂತಕನಿಗೆ ಮರಣದಂಡನೆ ವಿಧಿಸುವು ದನ್ನು ಒಪ್ಪುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ವಾದಿಸುತ್ತದೆ. ಆ ಸಂಸ್ಥೆಯ ರೆಜಿನಾಲ್ಡ್ ರೆನಾಲ್ಡ್ಸ್ ಮತ್ತು ರಿಚರ್ಡ್ ಗ್ರೆಗ್ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಬಂದು ಈ ವಾದವನ್ನು ಮಂಡಿಸುತ್ತಾರೆ. ನೊಬೆಲ್ ಪಾರಿತೋ ಷಕ ಪಡೆದಿದ್ದ ಅಮೆರಿಕನ್ ಬರಹಗಾರ್ತಿ ಪರ್ಲ್ ಬಕ್ ಕೂಡ ಇದೇ ವಾದ ಮಂಡಿಸು ತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ, ದ್ವೇಷ ಮತ್ತು ಪ್ರತೀಕಾರದ ಗದ್ದಲದಲ್ಲಿ ಇದು ಮುಳುಗಿಹೋಗುತ್ತದೆ.